پروین اعتصامی

۱۳۲۰/۱/۱۵ - 1285/12/25

پروین اعتصامی
اختر چرخ ادب، پروین اعتصامی، در تبریز دیده به جهان گشود. پدر او اعتصام‌الملک که یکی از نویسندگان بزرگ روزگار خود بود، نام رخشنده را بر وی نهاد. پروین تحصیلات ابتدایی را در تهران گذراند و زیر نظر دقیق پدر، دستور زبان پارسی و قواعد شعر عرب را آموخت. او از شش سالگی در مجالس پدرش، با حضور بزرگانی چون ملک‌الشعرای بهار، نصرالله تقوی و محمد هاشم میرزا افسر شرکت می‌کرد. پدر او قطعاتی را از زبان‌های فرانسه و عربی ترجمه می‌کرد و وی را تشویق می‌کرد تا آن‌ها را به نظم درآورد. استعداد شاعری پروین از کودکی خود را جلوه‌گر ساخت، در هشت سالگی به سبک انوری شعر می‌سرود. تحصیلات متوسطۀ خود را در دبیرستان آمریکایی تهران گذراند. در سال ۱۳۰۳ هـ. ش. سخنرانی «زن و تاریخ» را به مناسبت فارغ‌التحصیلی خود ایراد کرد. او ادبیات انگلیسی را چنان دقیق آموخت که به مدت دو سال در همان دبیرستان، ادبیات انگلیسی و فارسی تدریس کرد. پروین در تیرماه سال ۱۳۱۳ هـ. ش. با پسرعموی پدر خود، که افسر شهربانی بود، ازدواج کرد، اما دو ماه بعد از او جدا شد. او در بارۀ این ازدواج و جدایی سخنی بر زبان نیاورد، اما برادر وی، ابوالفتح اعتصامی چنین گفته است: «اخلاق نظامی‌گری با روح آزاد و لطیف پروین نمی‌ساخت و او از خانه‌ای که هرگز مشروب و تریاک در آن راه نیافته بود، پس از ازدواج ناگهان به خانه‌ای وارد شد که یک دم از مشروب و دود و دم تریاک خالی نبود. این بود که مجبور به جدایی شد.» پروین بعدها در بارۀ این ازدواج نافرجام چنین سروده است: ای گل تو ز جمعیت گلزار چه دیدی جز سرزنش و بدسری و خار ندیدی ای لعل دل‌افروز تو با این همه پرتو جز مشتری سفله به بازار چه دیدی رفتی به چمن لیک قفس گشت نصیبت غیر از قفس ای مرغ گرفتار چه دیدی پروین در سال ۱۳۱۴ هـ. ش. اولین مجموعۀ اشعار خود را منتشر کرد و آن را به پدر خود تقدیم کرد. ملک‌الشعرای بهار که همواره مشوق او بود، مقدمه‌ای بر این دیوان نوشت که در آن سبک و ویژگی‌های اشعار پروین را شرح داده بود. پروین وظیفۀ شاعری را به عنوان معمار روح و فکر انجام داده است. در اشعار او پدیده‌های اجتماعی با احساسات و آرزوهای بشری آمیخته شده است و با هنرمندی، افکار پخته و ژرف خود را با نظم موسیقایی همراه و به خواننده ارائه کرده است. اندیشۀ بنیادین اشعار پروین که اغلب به سبک «مناظره» سروده شده‌اند، بی‌اعتباری دنیا، حاکم بودن قضا و قدر در جهان، کوری سرنوشت، وجود تقدیر ازلی و ابدی و مانند اینهاست. پروین در برابر مقرراتی که به انسان تحمیل می‌شوند، می‌خروشید و تحمل بی‌عدالتی و زور را نداشت، از رنج دیگران رنج می‌برد و تأثیر می‌پذیرفت. از غبار فکر باطل پاک باید داشت دل تا بداند دیو کاین آیینه جای گرد نیست مرد پندارند پروین را، چه برخی ز اهل فضل این معما گفته نیکوتر که پروین مرد نیست در هفتم بهمن سال ۱۳۱۴ هـ. ش. وزارت معارف در بیست و سومین جلسۀ شورای عالی معارف، به پیشنهاد ادارۀ انطباعات آن وزارتخانه، اعطای نشان درجۀ سه علمی را به پروین تصویب کرد که در سال ۱۳۱۵ هـ. ش. آن نشان را برای او فرستاد. پروین در مردادماه همان سال، در وزارت معارف استخدام شد و با سمت کتابدار، در کتابخانۀ دانش‌سرای عالی مشغول به کار شد. سرانجام شانزدهم فروردین‌ماه سال ۱۳۲۰ هـ. ش. ستارۀ زندگی پروین رو به خاموشی گذاشت و او در سن سی و چهار سالگی، با تب حصبه از دنیای فانی رخت بربست و به سرای باقی شتافت. پیکر بانوی شعر ایران را در قم، کنار آرامگاه پدرش به خاک سپردند. این که خاک سیهش بالین است اختر چرخ ادب پروین است گر چه جز تلخی از ایام ندید هر چه خواهی سخنش شیرین است صاحب آن همه گفتار امروز سائل فاتحه و یاسین است دوستان به که ز وی یاد کنند دل بی‌دوست دلی غمگین است خاک در دیده بسی جان‌فرساست سنگ بر سینه بسی سنگین است بیند این بستر و عبرت گیرد هر که را چشم حقیقت‌بین است هر که باشی و ز هر جا برسی آخرین منزل هستی این است آدمی هر چه توانگر باشد چون بدین نقطه رسد مسکین است اندر آنجا که قضا حمله کند چاره تسلیم و ادب تمکین است زادن و کشتن و پنهان کردن دهر را رسم و ره دیرین است خرم آن کس که در این محنتگاه خاطری را سبب تسکین است3K بازدید
فروغ فرخ‌زادفروغ فرخ‌زاد۱۳۴۵/۱۱/۲۴ - 1313/10/8
رابعه قزداریرابعه قزداریسدهٔ چهارم