1404/7/22 - 1320/4/22
ناصر تقوایی؛ فیلم‌ساز، نویسنده، مستندساز و چهرﮤ شاخص موج نوی سینمای ایران، در بیست و دومین روز از تیرماه 1320، در روستای عرب‌نشین سعدونی در نزدیکی آبادان به دنیا آمد.
کودکی و نوجوانی تقوایی در جنوب ایران گذشت. در نوجوانی با ادبیات و داستان‌نویسی آشنا شد و تجربۀ نویسندگی را از دبیرستان رازی آبادان آغاز کرد. این زمینۀ فرهنگی و جغرافیای جنوب ایران و بافت انسانی منطقه، به طور جدی بر نگرش هنری او اثر گذاشت و بعدها در فیلم‌ها و داستان‌هایش بازتاب یافت.
ناصر تقوایی فعالیت حرفه‌ای خود را با کارهای مستند و فعالیت در تلویزیون آغاز کرد. او نخست به عنوان فیلم‌ساز مستند وارد شد و کارهای کوتاه و بلند مستند را ساخت و همین آثار ابتدایی، به عنوان پایه‌ای برای ورود جدی تقوایی به سینما به شمار می‌روند. او رفته‌رفته به فیلم‌سازی داستانی روی آورد و با آثار شاخصی مانند «آرامش در حضور دیگران»، وارد این میدان شد و با نگاه ادبی و واقع‌گرایانۀ خود، جایگاهی ویژه در موج نوی سینمای ایران یافت.
ناصر تقوایی با ساخت فیلم «نفرین» در سال ۱۳۵۲، توانست نگاه جهانیان را به سینمای ایران جلب کند. اوج شهرت او با سریال «دایی‌جان ناپلئون» (۱۳۵۵) رقم خورد؛ اقتباسی از رمان ایرج پزشکزاد که به یکی از ماندگارترین آثار تاریخ تلویزیون ایران تبدیل شد. تقوایی با هوشمندی طنز، نقد اجتماعی و فضاسازی ایرانی را در این اثر درآمیخت.
او فیلم‌های کم‌تری پس از انقلاب ساخت، اما همچنان در فضای فرهنگی ایران حضور داشت. فیلم «ناخدا خورشید» (۱۳۶۵) شاهکار بی چون و چرای اوست؛ اقتباسی آزاد از رمان «داشتن و نداشتن»، اثر ارنست همینگوی که با فضایی بومی و جنوبی بازآفرینی شده است. این فیلم جایزه‌های بسیاری از جشنوارﮤ فجر دریافت کرد و در تاریخ سینمای ایران جایگاهی ویژه دارد. پس از آن، تقوایی فیلم‌هایی چون کاغذ بی‌خط (۱۳۸۰) را ساخت و چندین فیلمنامۀ دیگر نوشت که برخی هرگز به مرحلۀ تولید نرسیدند. ناصر تقوایی در بیست و دومین روز از مهرماه ۱۴۰۴، در سرزمین مادری خود ایران چشم از جهان فروبست.
ناصر تقوایی را می‌توان یکی از متفکرترین و دقیق‌ترین فیلم‌سازان تاریخ سینمای ایران دانست؛ هنرمندی که میان تصویر و کلمه، ادبیات و سینما و سنت و مدرنیته، پلی ظریف زد. آثار او، از مستندهای مردم‌نگار تا فیلم‌های داستانی پرمفهوم، بازتابی از نگاهی انسانی، فلسفی و شاعرانه به جامعۀ ایرانی‌اند. تقوایی با وسواس هنری و تعهد به واقعیت، سهمی ماندگار در شکل‌گیری هویت سینمای مدرن ایران داشته است.
گزیدهٔ آثار:
تاکسی‌متر (۱۳۴۶) [مستند]
آرامش در حضور دیگران (۱۳۴۷) [فیلم بلند]
رهایی (۱۳۵۰) [فیلم کوتاه]
باد جن (۱۳۵۰) [مستند]
صادق کُرده (۱۳۵۱) [فیلم بلند]
نفرین (۱۳۵۲) [فیلم بلند]
دایی‌جان ناپلئون (۱۳۵۵) [سریال تلویزیونی]
ناخدا خورشید (۱۳۶۵) [فیلم بلند]
ای ایران (۱۳۶۸) [فیلم بلند]
کاغذ بی‌خط (۱۳۸۰) [فیلم بلند]
تمرین آخر (۱۳۸۳) [مستند]